عبدالحمید صبره، مورخ بزرگ علم اسلامی و شاگرد پوپر

عبدالحمید صبره، مورخ بزرگ علم اسلامی و شاگرد پوپر

حسن امید 

عبدالحمید صبره (Sabra)، یکی از برجسته‌ترین مورخان علم دورۀ اسلامی در پنجاه سال گذشته، بعد از یک دوره بیماری طولانی مدت در 18 دسامبر 2013 در آمریکا درگذشت. او دانشجویان زیادی پرورش داد و صدها مقاله، کتاب، ویرایش و ترجمه در موضوع‌های مختلف علوم دورۀ اسلامی و اروپای بعد از رنسانس باقی گذاشت.

صبره در شهر طنطای مصر در سال 1924 متولدشد. در دانشگاه اسکندریه فلسفه خواند. با بورس دولت مصر به مدرسۀ اقتصاد لندن رفت و مدرک دکترای فلسفه علم را در سال 1955دریافت کرد. پایان‌نامۀ او که با راهنمایی کارل پوپر انجام شد با عنوان نظریه‌های نور از دکارت تا نیوتون توسط انتشارات دانشگاه کمبریج چاپ شد. بعد از فارغ‌التحصیلی تا سال 1962 به تدریس در گروه فلسفۀ دانشگاه اسکندریه پرداخت و سپس به مؤسسۀ واربرگ انگلیس پیوست. در سال 2005 نشان جورج سارتن را که یکی از معتبرترین جایزه‌های تاریخ علم است، از انجمن تاریخ علم و همچنین جایزه‌ای از بنیاد علوم کویت دریافت کرد.

عبدالحمید صبره زندگی علمی‌اش را با نوشتن مقاله‌ای دربارۀ اپتیک در قرن هفدهم اروپا آغازکرد ولی به علت کارهایش در زمینۀ علوم دقیق در دورۀ‌اسلامی مخصوصا در موضوع اپتیک در دورۀ‌اسلامی، شناخته شده‌است. برای مثال، او کتاب المناظر ابن‌هیثم را به انگلیسی ترجمه و شرح کرد.

تلاش‌های پروفسور صبره در تاریخ‌علم تنها در زمینۀ تصحیح، شرح و ترجمۀ‌ کتاب‌های علمی دورۀ اسلامی نبود؛ او همچنین نظریه‌های جدیدی در مقابل خاورشناسان و کسانی که قرائتی اروپامحور از تاریخ تفکر در دورۀ اسلامی داشتند عرضه‌کرد. به عنوان مثال در مقاله‌ای که در سال 1987 در مجلۀ تاریخ‌علم چاپ کرد، نظریۀ پیردوئم در مورد علوم دورۀ اسلامی و نسبت آن را با علوم یونانی به چالش کشید.

او در دورۀ پایانی عمر دانشگاهی خود در زمینۀ تاریخ کلام تمرکز کرد و مقاله‌های متعددی دربارۀ اتمیسم در اعتقاد متکلمین نوشت که یکی از این مقاله‌ها دربارۀ شکوفایی کلام اسلامی به عنوان جایگزینی برای فلسفۀ ارسطویی در سرزمین‌های اسلامی بود. این مقاله‌ها باعث توجه بیشتر به کلام اسلامی شد.

مقاله‌های او نه تنها درحوزۀ تاریخ علم بلکه دربارۀ تاریخ تفکر در دورۀ اسلامی راهنمای خوبی است. همان­طور که خود او در سخنرانی پیش از دریافت نشان جورج سارتن گفت، در طول زندگی دانشگاهی‌اش ترجیح می‌داد که یک "علاقه‌مند" باشد تا یک "متخصص". بی‌شک دانش و علاقه‌مندی او الهامبخش کسانی خواهد بود که به تاریخ علم و فلسفه در دورۀ اسلامی دلبستگی دارند.

منبع اصلی:

"A life devoted to history of Islamic science: Abdelhamid I. Sabra", Hasan Umut, World Bulletin.