جایزۀ بهترین نقد کتاب برای یکی از اعضای هیئت علمی پژوهشکده

جایزۀ بهترین نقد کتاب برای یکی از اعضای هیئت علمی پژوهشکده

دکتر امیر‌محمد گمینی، نویسنده مقاله برگزیده سیزدهمین جشنواره نقد کتاب ضمن شرح مقاله خود با عنوان «علم، دین و خرافه در تمدن اسلامی: نقدی بر کتاب مقالاتی درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی» گفت: مورخان و دانشمندان علوم مختلف به اظهار نظر درباره «تاریخ علم» علاقه‌مند هستند که نتیجه آن کلی‌گویی است.

دکتر امیر‌محمد گمینی، عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران و نویسنده «علم، دین و خرافه در تمدن اسلامی: نقدی بر کتاب مقالاتی درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی» مقاله برگزیده سیزدهمین جشنواره نقد کتاب در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) درباره این اثر اظهار کرد: کتاب «مقالاتی درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی» به قلم دکتر رسول جعفریان، تحریر شده و به‌نظر می‌رسد که تنها اثر این مورخ مطرح کشورمان در زمینه تاریخ علم است. بیشتر آثار دکتر جعفریان به موضوعات تاریخ اسلام و ایران اختصاص دارد.

وی در بیان دلایل توجه به این کتاب افزود: با توجه به زمینه تخصصی‌ام  تاریخ علم، بررسی بخش‌هایی از این کتاب را ضروری احساس کردم؛ به‌عنوان مثال نویسنده جست‌وجوی مفهوم علم در تاریخ اسلام را هدف قرار داده این در حالی است که هیچ‌یک از منابع مورد بررسی در زمره آثار علمی قرار ندارند. نویسنده در واقع براساس آثار متکلمین و فلاسفه، دیدگاه‌ ایشان درباره علم را گزارش کرده است. باید توجه کنیم که بین دیدگاه متکلمین و فلاسفه با دانشمندان درباره علم تفاوت وجود دارد.

دیدگاه دانشمندان درباره علم اولویت دارد
گمینی با تاکید بر لزوم توجه بیش‌تر به نظر دانشمندان در مقایسه با متکلمین و فلاسفه درباره مفهوم علم ادامه داد: هرچند که ارائه نظر فلاسفه و متکلمین درباره علم با ارزش است اما برای سنجش مفهوم علم، نظر دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی و خواجه‌نصیر‌الدین طوسی در اولویت قرار دارد؛ بنابراین نخستین نقد من به این کتاب نیز قائل به این موضوع است.

این عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران گفت: تک‌تک مقالات کتاب، طرح گزارش‌گونه محتوای یک منبع، بدون توجه به رعایت یا ایجاد یک خط سیر روشن است. مخاطب به دلیل پراکندگی در ارائه مباحث در نهایت نه‌تنها با مفهوم علم از دیدگاه متکلمین و فلاسفه آشنا نمی‌شود بلکه شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود بین این دو دسته را نیز درک نمی‌کند چراکه طبقه‌بندی لازم نیز در اختیار وی قرار ندارد. تلاش کردم در جریان نقد برخی موارد مانند طبقه‌بندی دیدگاه‌ها را ترسیم کنم.

گمینی درباره مخاطبان این کتاب اظهار کرد: علاقه‌مندان به تاریخ تمدن اسلامی از جمله پژهشگران تمدن اسلامی، مورخان عمومی، دانشجویان و استادان تاریخ علم در زمره مخاطبان این کتاب قرار دارند. نقد این کتاب مانع از توجه به ویژگی آن یعنی، معرفی منابع مختلف درباره انواع دیدگاه‌ها درباره مفهوم علم نمی‌شود. 

دلایل افول علم دوره اسلامی در اعتقاد به خرافات نیست
این برگزیده سیزدهمین جشنواره نقد کتاب با اشاره به تعریف نویسنده کتاب «مقالاتی درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی» از «افول» ادامه‌ داد: دیدگاه نویسنده درباره دلایل افول علم در تمدن اسلامی از دیگر موضوعات مورد توجه منتقد است. نویسنده عواملی مانند اعتقاد به خرافات، طب سنتی و طالع‌بینی را از دلایل اصلی افول علم دوره اسلامی می‌داند، این در حالی است که اعتقاد به طالع‌بینی دلیل بی‌اعتباری یک دانشمند نیست.

گمینی ادامه داد: کما اینکه کوپرنیک، نیوتون و حتی بطلمیوس از دانشمندان مطرح یونان باستان و نویسنده کتاب ارزشمند «مجسطی» به برخی خرافات اعتقاد داشتند. دلایل افول علم دوره اسلامی، ادعایی اثبات نشده از سوی نویسنده باقی مانده است. برای بررسی دقیق‌تر این موضوع باید به پرسش «آیا علم تمدن دوره اسلامی افول داشته است؟» توجه کنیم. بسیاری از دانشمندان معتقدند که تمدن اسلامی به درجه‌ای از علم نائل آمد و اروپا به یکباره پیشرفت‌های مختلف علمی را تجربه کرد.

غیر متخصصان درباره تاریخ علم دچار کلی‌گویی هستند
وی با اشاره به بی‌توجهی نویسنده به ارائه تعریف روشنی از مفهوم «افول» افزود: اگر افول را به معنای توقف رشد علم دوره اسلامی بدانیم باید دوره و شاخه‌ علم مورد نظر را مشخص کنیم؛ بنابراین نتیجه می‌گیریم که محتوای کتاب «مقالاتی درباره مفهوم علم در تمدن اسلامی» با توجه به ارزشمندی آن کلی‌گویی و نشانی از ناآشنایی نویسنده با مباحث تاریخ علم است؛ البته دو دسته اعم از مورخان و دانشمندان علوم مختلف به اظهارنظر در زمینه تاریخ علم علاقه‌مند هستند. 

منبع: ایبنا