دومین نشست ملی بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری برگزار شد

دومین نشست ملی بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری برگزار شد

دومین نشست ملی بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری ریاضیدان شاعر، به همت دانشگاه نیشابور روز یکشنبه ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۳۹۶ در سالن همایش شهید عابدی فرمانداری شهرستان نیشابور برگزار شد. در ابتدای نشست آقای دکتر صادقی سمرجانی، ریاست دانشگاه نیشابور، با عرض خیر مقدم به حاضرین در این نشست سخنان خود را آغاز و از مساعدت اعضاء هیأت علمی محترم و معاونت آموزشی دانشگاه در برگزاری این نشست قدردانی کرد.

پنل تخصصی اول با حضور آقای دکتر احسان انجیدنی، عضو هیأت علمی دانشگاه نیشابور؛ آقای دکتر مهدی صالحی، عضو هیأت علمی دانشگاه نیشابور و آقای دکتر مسعود صادقی، رییس پژوهشکده تاریخ علم ایران و با سخنرانی آقای دکتر معصومی همدانی آغاز شد.

دکتر معصومی همدانی، در بخش سخنرانی عمومی راجع به زندگی و شخصیت خیام صحبت کرد. دکتر همدانی در این باره گفت: برخلاف بزرگان فرهنگ که از زندگی شخصی شان آگاهی اندکی وجود دارد، اطلاعات درباره خیام بسیار زیاد است. در مورد بازه زمانی زندگی خیام اختلاف نظر زیاد است. آنچه به واقعیت نزدیک است این است که خیام بین430 هـ ق تا 440 هـ ق متولد شده است، در واقع خیام بعد از 530 هـ ق زندگی نکرده و قبل از 430 نیز به دنیا نیامده است. تصویرهای مختلفی از این شخصیت موجود است. کسانی که در زمان حیات او را دیده­ اند، کسانی که اندکی نزدیک به زمان خیام بوده اند و گروهی که متأخرترند (کسانی که براساس شعرهای خیام، آثار او را مورد نقد قرار داده ­اند) درباره او نوشته اند. یکی از افرادی که زندگینامه خیام را نگاشته است نظامی عروضی است، همچنین یکی از قدیمی­ترین زندگی­نامه ها نوشته ظهیرالدین بیهقی است.
هیچکس تا ابتدای قرن هفتم از شعر خیام سخن نمی ­گفت و بیشتر بعد فلسفی شخصیت او مطرح بود. در ابتدای قرن هفتم یادداشتهای انتقادی از خیام در آثار مشاهده می کنیم. اولین نقد را مورخی به نام جمال ­الدین قفطی نگاشته است. قفطی نقد خیام را به گونه ای آغاز می کند که گویا خیام را مورد تمجید قرار می دهد اما در ادامه شدیدا به نقد او می پردازد.
خیام به این موضوع اعتقاد داشته است که از راه علم می توان به شناخت خدا دست یافت و راه عقلی را برای خداشناسی پیشنهاد می کرده اند.

دکتر امینی، یکی دیگر از سخنرانان پنل تخصصی دوم به این ترتیب سخنان خود را در خصوص بعد ریاضی شخصیت خیام تشریح کردند:
خیام به شدت به سنت کلاسیک فلسفی و ریاضی تعلق دارد. سخت می­ شود ریاضی­دان دیگری در حوزه اسلامی پیدا کرد که به فلسفه پایبند باشد.ایراداتی که خیام درباره توازی می­ گیرد از دیدگاه فلسفی است. مثلاً می­ گوید حرکت معنی ندارد .وی به شدت به اصول فلسفه پایبند است. وی سخنان خود را با بیان این مطلب که خیام تنها اصولگرای اصلاح طلب واقعی است، یعنی اصول را به طور کامل معتقد است اما در عین حال از اصلاح اصول ابایی ندارد؛ به پایان رساند. 

دکتر نیک سرشت سخنران دوم پنل تخصصی اول در آغازسخنرانی خود مقدمه ای از تاریخ نیشابور را بیان کردند. دکتر نیک سرشت سخنرانی خود را با موضوع ریاضیات و طبیعیات نزد خیام با تأکید بر مساله میزان الحکمه خازنی ادامه دادند. وی در این خصوص گفت: تحقیقات اندکی که تاکنون انجام شده می تواند با قاطعیت حضور پررنگ علم و روش علمی یونانیان در تمدن اسلامی را مشاهده و ثابت کرد. دکتر ایرج نیک سرشت افزود: دانشمندان مسلمان با دریافت بخشی از این علوم آن را با رویکردها و گرایش های مختلف توسعه بخشیدند. وی خاطرنشان کرد:اولین رویکرد مربوط به فیلسوفان مشائی است که با دانشمندانی چون کندی و فارابی آغاز و در نهایت با ابن سینا به اوج خود رسید و به پارادایم حاکم بر علم دوره اسلامی تبدیل شد. نیک سرشت یادآورشد: این رویکرد با حضور ملاصدرا دچار دگرگونی اساسی شد بطوری که علوم فیزیکی از حوزه طبیعیات خارج و وارد الهیات شد. این استاد دانشگاه عنوان کرد: رویکرد دیگر به رویکرد ریاضی- فیزیک دانان مشهور است که آنان برخلاف فیزیک دانان مشائی، ریاضیات را نیز وارد طبیعیات ارسطویی کردند. ابوریحان بیرونی، ابن هیثم، عمر خیام و عبدالرحمان خازنی از این صنف هستند. نیک سرشت  تاکیدکرد:رویکرد پیشینه انگاری که توسط رازی و ابوالبرکات بغدادی و تا اندازه ای فخر رازی پیگیری می شده و رویکردهای اشراقی و پیروان سهروردی و اخوان الصفا از دیگر روش های علمی است که دانشمندان مسلمان از آنان پیروی می کردند. دکترایرج نیک سرشت استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: اهمیت رویکرد ریاضی- فیزیک دانان در تمدن اسلامی به نقش و اهمیت کتاب میزان الحکمه اثر عبدالرحمان خازنی  است  که باید جایگاه علمی و تاریخی این اثر را مورد نقد و بررسی قرار داد. استاد دانشگاه تهران و پژوهشکده تاریخ علم ایران نیز در سخنرانی خودگفت: تلاش های سایر دانشمندان ایرانی نظیر ابوعبد الله محمد بن عیسی ماهانی، ابوجعفر محمد بن حسین صاغانی خراسانی خازن، ابوالوفا بوزجانی ریاضی‌دان بزرگ، ابوالجود محمد بن لیث و چند تن دیگر از معاصران مانند ابوسهل کوهی و ابوسعد علاء بن سهل را به طور خلاصه در این خصوص مطرح کردند.

دکتر یونس کرامتی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و پژوهشکده تاریخ علم ایران به عنوان سخنران سوم در پنل تخصصی اول به ایراد سخنرانی پرداختند.دکتر کرامتی در ابتدای سخنان خود مبحث خوارزمی و معادله درجه اول و دوم را به تفصیل تشریح کردند. وی در ادامه تلاش های سایر دانشمندان ایرانی نظیر ابوعبد الله محمد بن عیسی ماهانی، ابوجعفر محمد بن حسین صاغانی خراسانی خازن، ابوالوفا بوزجانی ریاضی‌دان بزرگ، ابوالجود محمد بن لیث و چند تن دیگر از معاصران مانند ابوسهل کوهی و ابوسعد علاء بن سهل را به طور خلاصه در این خصوص مطرح کردند. در ادامه مبحث دسته بندی خیام، دسته بندی شرف الدین طوسی و دسته بندی کاشانی را مطرح کردند.

دکتر قلندری به عنوان دومین سخنران در پنل تخصصی دوم، موضوع خیام و روش تحلیلی حل یک مسأله را مطرح کرد. وی موضوع تحلیل را کشف تعریف یک مفهوم یا کشف روش اثبات یک قضیه یا شیوۀ ترسیم یک شکل هندسی بیان کرد و ساختن مفهوم، اثبات قضیه یا ترسیم شکل هندسی بر اساس آنچه از راه تحلیل به دست آمده است را در توضیح ترکیب بیان کرد. دکتر قلندری در ادامه موارد استفادۀ بیشتر از تحلیل و ترکیب در ریاضیات را اثبات قضایا و ترسیم اشکال هندسی برشمرد.ایشان در ادامه به معرفی برخی آثار ریاضی خیام پرداخت ا زجمله: شرح ما أشکل من مصادرات اقلیدس: در بارۀ اصل پنجم از مقالۀ اول کتاب اصول یا همان اصل توازی و تلاش برای اثبات آن به عنوان یک قضیه، مقالة فی الجبر والمقابلة: معرفی و دسته‌بندی معادلات تا مرتبۀ سوم و رسالة فی قسمة ربع الدائرة؛این رساله که پیش‌تر از رسالۀ قبلی نوشته شده است به حل یک مسألۀ هندسی خاص به روش جبری اختصاص دارد.