۹ خرداد ۱۳۹۵

در روز های شنبه و یکنشبه 8 و 9 خردادماه 1395 به پیشنهاد دکتر حسین معصومی همدانی، از اعضای وابستۀ پژوهشکدۀ تاریخ علم، کنفرانسی برای آشنایی پژوهشگران وبا دستاوردهای اخیر دربارۀ تاریخ علم عصر قاجار برگزار شد.

موضوع این همایش رودررویی علم قدیم و جدید در عصر قاجار بود. بر خلاف نظر کسانی که تاریخ علم دوران قاجار را تاریخ انتقال یکجانبۀ دانسته‌ها از غرب به ایران تصور می‌کنند و نقش جامعۀ علمی بومی را تنها ایستادگی در برابر آن می‌دانند، واکنش علم بومی در این دوران نه همواره به صورت مواجهه و مقابله بوده است و نه می‌توان چهره‌های بارز این علم را مظهر مقاومت جهل در برابر علم دانست.  با همۀ ضعفی که ایران در همۀ زمینه‌ها و از جمله علم، در این دوران به آن دچار بود، هنوز برخی از مراکز علمی فعال بودند و همچنان کار علم را به شیوۀ گذشته ادامه می‌دادند. وجود این مراکز و شخصیتهایی که از این مراکز برخاسته‌اند، نقش فعالی که برخی از ایشان در ورود علم جدید به ایران ایفا کرده‌اند و تصوری که ایشان از علم و نقش اجتماعی و فرهنگی آن داشته‌اند در نحوۀ ورود علم جدید به ایران و در نوع پذیرش و گسترش آن بسیار مؤثر بوده است. هدف این همایش این بود که دور از کلی‌گوییهای مرسوم، این رابطۀ پیچیده و چندجانبه را از راه مطالعات مستقیم و موردی در چند حوزه بررسی کند تا شاید از این راه بخشی از تاریخ این دوران، که این همه به ما نزدیک و این همه برای ما ناشناخته است، روشن‌تر شود. 

بنابراین از پژوهشگران داخلی که در این زمینه پژوهشی داشته اند خواسته شد خلاصه مقالات خود را ارسال دارند. خلاصه مقالات پس از داوری برای دو روز سخنرانی آماده شدند. اولین سخنران آقای سیدهادی طباطبایی از فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد پژوهشکدۀ تاریخ علم دربارۀ ورود نجوم جدید و اولین آثاری که در این زمینه به زبان فارسی نوشته شدند سخن گفت. آقای سید امیر سادات موسوی که ایشان نیز از دانش آموختگان پژوهشکده است، دربارۀ آثار نجومی پس از تأسیس دارالفنون به ویژه جایگاه قانون ناصری نوشتۀ نجم الدوله سخنرانی کرد. در بخش بعدی آقای یونس کرامتی از اعضای هیئت علمی پژوهشکدۀ تاریخ علم و آقای حسن سالاری از پژوهشگران مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دربارۀ طب نوین و نقش دکتر امیر اعلم و تاسیس دارالشفاهای خیریه سخن گفتند. در انتهای روز اول آقای مسعود تاره، از پژوهشگران مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، نیز دربار روش های آموزش الفبا و نقش مدارس رشدیه در عصر قاجار سخنرانی کردند.

روز دوم سخنرانی با بخش ریاضیات آغاز شد. آقای محمود شهیدی از دانش آموختگان پژوهشکده دربارۀ اولین آثار هندسۀ مخروطات و وضع اصطلاحات این علم چون هزلولی و سهمی ملهم از ریاضیات جدید غربی صحبت کردند. سخنرانی خانم زینب کریمیان از دانش آموختگان پژوهشکده و دانشجوی دکتری دانشگاه پاریس 7 دربارۀ نقش علی محمد اصفهانی در ابداع لگاریتم و روش او برای محاسبۀ توابع مثلثاتی با استفاده از لگاریتم بود. و خانم زهرا پونجف از دانش آموختگان پژوهشکده نیز ضمن عرضۀ بعضی از قضایای مقالۀ دهم اصول اقلیدس، تعلیقات یکی از ریاضیدانان عصر قاجار را بر آنها عرضه کرد.

در بخش آخر آقای عرفان خسروی دانشجوی دکتری جانورشناسی دانشگاه تهران، با بررسی کتاب جانورنامۀ میرزا تقی انصاری کاشانی که به عنوان اولین کتاب در زمینۀ نظریۀ تکامل داروین مشهور است، نشان داد که این کتاب به هیچ عنوان شامل این نظریه نیست و علت به اشتباه افتادن پیشینیان در این زمینه چیست. دکتر امیرمحمد گمینی، از اعضای هیئت علمی پژوهشکدۀ تاریخ علم، سخنران بعدی بود و دربارۀ آراء علامه محمدرضا اصفهانی و دیدگاه های موافق و مخالف او درقبال نظریۀ تکامل موجودات زنده از جمله انسان سخن گفت. سخنرانی آقای یاسر خوشنویس دربارۀ مقاومت های جامعۀ عصر عباس میرزا دربرابر تکنولوژی های جدید نظامی و جنبه های جامعه شناسانۀ آن بود. آقای محمد سلیمانی تبار از دانشجویان کارشناسی ارشد تاریخ علم دربارۀ نخستین آثار فیزیک مدرن نیوتنی و مکانیک گالیله ای در عصر قاجار صحبت کرد و سه مورد از این آثار را به تفصیل معرفی کرد.

طبق نظر آقای دکتر معصومی همدانی، دبیر علمی همایش، قرار بر آن شد که شرکت کنندگان متن کامل مقالات خود را برای داوری و چاپ در مجموعه مقالات همایش ارسال کنند.

سخنرانی ها را از کانال تلگرام پژوهشکده بشنوید.